Α. ΚΕΙΜΕΝΑ: Λειτουργικός αναλφαβητισμός
Κείμενο 1
Το πρόβλημα του λειτουργικού αναλφαβητισμού είναι και ελληνικό. Παρ’ ότι δεν έχουν γίνει εκτεταμένες έρευνες για το πρόβλημα αυτό, όπως επισημαίνουν ειδικοί και εκπαιδευτικοί, με βάση την εμπειρία τους, σε ποσοστό 10% με 15% οι μαθητές που τελειώνουν το δημοτικό σχολείο δεν κατανοούν επαρκώς τα κείμενα που διαβάζουν και κατατάσσονται στην κατηγορία των λειτουργικά αναλφάβητων. Στη χώρα μας δεν έχει διερευνηθεί αν το σύστημα ανάγνωσης που ακολουθείται στα δημοτικά σχολεία (στηρίζεται στο συλλαβισμό, ο οποίος όμως δε γίνεται στην έκταση που συνέβαινε πριν από μερικές δεκαετίες) ευθύνεται για το λειτουργικό αναλφαβητισμό που και εμείς αντιμετωπίζουμε. Σίγουρα όμως, όπως επισημαίνουν ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί, το άγχος του εκπαιδευτικού να «βγάλει» την ύλη κατά τη διάρκεια της χρονιάς, εμποδίζει την αφομοίωση των γνώσεων από τους μαθητές, αρκετοί από τους οποίους καταφεύγουν στην αποστήθιση, ενώ παράλληλα αυξάνεται ο αριθμός των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες.
Έτσι, εκπαιδευτικοί και ειδικοί συμφωνούν ότι το ζήτημα αυτό πρέπει να διερευνηθεί και εδώ, αλλά πιστεύουν ότι η αλλαγή του συστήματος εκμάθησης της γλώσσας στην πρώτη τάξη του Δημοτικού δεν μπορεί από μόνη της να λύσει το πρόβλημα του λειτουργικού αναλφαβητισμού.
Το Βήμα, 18/12/2005
Κείμενο 2
Σήμερα, δεκαετίες μετά την κατάργηση της ποδιάς, της βέργας και της αυταρχικής εκπαίδευσης, την εποχή των «λεωφόρων της πληροφορικής» και της «διαθεματικότητας», οι μαθητές δέχονται παρόμοιες κατηγορίες, ίσως πιο πολιτικά ορθές: «Αδιάφοροι», «Χωρίς βάσεις», «Δεν ξέρουν να ακούνε». Ή, χειρότερα, ακόμα και αν δεν τους το πει κανείς κατάμουτρα, μαθαίνουν οι ίδιοι, από πολύ τρυφερή ηλικία, να κατατάσσουν τον εαυτό τους σε κατηγορίες: οι καλοί, οι μέτριοι, οι ανεπίδεκτοι. Ο όγκος της διδακτέας ύλης, τα νέα αναλυτικά προγράμματα, τα φροντιστήρια και οι διαρκείς εξετάσεις δεν οδηγούν νομοτελειακά σε ποιοτικά ανώτερη μόρφωση. Αντίθετα, όπως συχνά διαπιστώνουν οι εκπαιδευτικοί, ακόμα και καλοί μαθητές που περνούν στις εξετάσεις, έχουν σοβαρά γνωστικά κενά, αδυναμία στην κατανόηση κειμένων, στην έκφραση, στη χρήση της γλώσσας.
Ενώ τα ποσοστά αναλφαβητισμού μειώνονται και όλο και περισσότεροι νέοι έχουν πρόσβαση στη μέση, ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση, εντείνεται το παράδοξο φαινόμενο του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Μια μορφή σύγχρονης αμάθειας, που δεν είναι μετρήσιμη με ποσοτικούς δείκτες, αλλά παρατηρείται εμπειρικά, όχι μόνο στα γραπτά, αλλά και στην καθημερινότητα της σχολικής και εξωσχολικής ζωής. Κάθε φορά που δημοσιεύονται τα «μαργαριτάρια» των μαθητών ή ακόμα και των πτυχιούχων σε εξετάσεις για το Δημόσιο, επανέρχονται τα εύκολα και αβασάνιστα δημοσιεύματα για το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της νέας γενιάς, που καταναλώνει πληροφορίες χωρίς να κρίνει, που αποστηθίζει χωρίς να κατανοεί, που εκπαιδεύεται χωρίς να μορφώνεται.
Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αντίστοιχα αν τα Ελληνόπουλα γίνονται πιο χαζά; «Σε καμία περίπτωση τα παιδιά σήμερα δεν είναι χαζά!» απαντά η Έφη Πανοπούλου, φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση και μέλος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ. «Οι νέοι άνθρωποι, σήμερα, έχουν πολλές περισσότερες παραστάσεις από τις παλιότερες γενιές· σ’ αυτό δεν υπάρχει αμφιβολία. Ωστόσο, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός αυξάνεται, κι αυτό λίγη σχέση έχει με την προσπάθεια που κάνουμε εμείς ως εκπαιδευτικοί. Το ζήτημα δεν είναι αν αφομοιώνεται ή δεν αφομοιώνεται η διδακτέα ύλη, αλλά το ποια κατεύθυνση έχει. Αποσκοπεί στο να αποκτήσει ο μαθητής μία γενική παιδεία με βάρος, ώστε να ανταποκριθεί σ’ αυτά που απαιτούνται από τη ζωή και όχι μόνο σε μία επιστήμη – να είναι σε θέση να κατανοήσει τον κόσμο; Ή, αντίθετα, αρκεί να αποκτήσει μερικές αποσπασματικές γνώσεις, ώστε να χρησιμοποιηθεί αύριο ως ελαστικά απασχολούμενος;»
Πώς θα όριζε τον λειτουργικό αναλφαβητισμό; «Αυτό που έχω διαπιστώσει εξ ιδίας εμπειρίας ως φιλόλογος καθηγήτρια λυκείου είναι ότι τα παιδιά που τελειώνουν σήμερα το λύκειο έχουν πολύ μικρότερη ικανότητα, σε σχέση με μια προηγούμενη γενιά, να διαβάσουν με ευχέρεια, να γράψουν χωρίς ορθογραφικά λάθη και να κατανοήσουν βαθύτερα ένα κείμενο. Αντίστοιχες διαπιστώσεις κάνουν και πολλοί άλλοι συνάδελφοι. Ακόμα και μαθηματικοί στο λύκειο μού λένε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν σωστά απλές μαθηματικές πράξεις».
Αφροδίτη Πολίτη
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α.1. Ποιο ζήτημα θίγει ο αρθρογράφος του πρώτου κειμένου; Να αναφέρετε τις θέσεις του και τα επιχειρήματά του.
(μονάδες 10)
Α.2. Να αναφέρετε το πρόβλημα που τονίζεται στο δεύτερο κείμενο (3η και 4η παράγραφος) και να επισημάνετε την οπτική γωνία.
(μονάδες 10)
Β.1. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις να παραθέσετε μία συνώνυμή της:
α. κατανοούν:
……………………………………………………………………………………
β. ζήτημα:
………………………………………………………………………………………
γ. παρόμοιες:
……………………………………………………………………………………
(μονάδες 6)
Β.2. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις να παραθέσετε μία αντώνυμή της:
α. δυσκολίες:
……………………………………………………………………………………
β. μειώνονται:
……………………………………………………………………………………
(μονάδες 4)
Β.3. Να εντοπίσετε τέσσερα παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας στα κείμενα που σας δόθηκαν.
(μονάδες 10)
Γ. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω κείμενα, ο αναλφαβητισμός πλήττει ακόμη και σήμερα τη χώρα μας. Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό; Ποια σημαντικά προβλήματα προκαλεί ο αναλφαβητισμός; Υποθέστε ότι το κείμενό σας θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας στα πλαίσια μιας ερευνητικής εργασίας για το ζήτημα αυτό.
(μονάδες 60)
Σπυροπούλου Μαρία, Φιλόλογος ΕΠΑΛ Καλύμνου